Welcome to Palipage, The Guide to Language - Pāḷi ยินดีต้อนรับสู่ปาฬิเพจ รู้ภาษา.มีภาษี เรียนบาลี.ได้กุศล
ปัญหาและเฉลยวิชาธรรม ธรรมศึกษาชั้นตรี
สอบในสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๔๓
วันเสาร์ ที่ ๑๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๓
----------------------------------------
๑๔. อตฺถตฺติกวิภาค
ภูธาตุ ตาย นิปฺผนฺน-รูปญฺจาติ อิทํ ทฺวยํ;
กตฺวา ปธานมมฺเหหิ, สพฺพเมตํ ปปญฺจิตํฯ
ภวติสฺส วสา ทานิ, วกฺขามตฺถตฺติกํ วรํ;
อตฺถุทฺธาโร ตุมนฺตญฺจ, ตฺวาทิยนฺตํ ติกํ อิธฯ
ตสฺมา ตาว ภูธาตุโต ปวตฺตสฺส ภูตสทฺทสฺส อตฺถุทฺธาโร นียเต –
ขนฺธสตฺตามนุสฺเสสุ, วิชฺชมาเน จ ธาตุยํ;
ขีณาสเว รุกฺขาทิมฺหิ, ภูตสทฺโท ปวตฺตติฯ
อุปฺปาเท จาปิ วิญฺเญยฺโย, ภูตสทฺโท วิภาวินา;
วิปุเล โสปสคฺโคยํ, หีฬเน วิธเมปิ จ;
ปราชเย เวทิยเน, นาเม ปากฎตาย จฯ
วุตฺตญฺเหตํ – ภูตสทฺโท ปญฺจกฺขนฺธามนุสฺสธาตุวิชฺชมานขีณาสวสตฺตรุกฺขาทีสุ ทิสฺสติฯ ‘‘ภูตมิทนฺติ ภิกฺขเว สมนุปสฺสถา’’ติอาทีสุ หิ อยํ ปญฺจกฺขนฺเธสุ ทิสฺสติฯ ‘‘ยานีธ ภูตานิ สมาคตานี’’ติ เอตฺถ อมนุสฺเสฯ ‘‘จตฺตาโร โข ภิกฺขุ มหาภูตา เหตู’’ติ เอตฺถ ธาตูสุฯ ‘‘ภูตสฺมึ ปาจิตฺติย’’นฺติอาทีสุ วิชฺชมาเนฯ ‘‘โย จ กาลฆโส ภูโต’’ติ เอตฺถ ขีณาสเวฯ ‘‘สพฺเพว นิกฺขิปิสฺสนฺติ, ภูตา โลเก สมุสฺสย’’นฺติ เอตฺถ สตฺเตฯ ‘‘ภูตคามปาตพฺยตายา’’ติ เอตฺถ รุกฺขาทีสูติฯ มูลปริยายสุตฺตฎฺฐกถาย วจนํ อิทํฯ ฎีกายมาทิสทฺเทน อุปฺปาทาทีนิ คยฺหเรฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘ชาตํ ภูตํ สงฺขต’’นฺติอาทีสุ ภูตสทฺโท อุปฺปาเท ทิสฺสติฯ สอุปสคฺโค ปน ‘‘ปภูตมริโย ปกโรติ ปุญฺญ’’นฺติอาทีสุ วิปุเลฯ ‘‘เยภุยฺเยน ภิกฺขูนํ ปริภูตรูโป’’ติอาทีสุ หีฬเนฯ ‘‘สมฺภูโต สาณวาสี’’ติอาทีสุ ปญฺญตฺติยํฯ ‘‘อภิภูโต มาโร วิชิโต สงฺคาโม’’ติอาทีสุ วิธมเนฯ ‘‘ปราภูตรูโปโข อยํ อเจโล ปาถิกปุตฺโต’’ติอาทีสุ ปราชเยฯ ‘‘อนุภูตํ สุขทุกฺข’’นฺติอาทีสุ เวทิยเนฯ ‘‘วิภูตํ ปญฺญายา’’ติอาทีสุ ปากฎีกรเณ ทิสฺสติ, เต สพฺเพ ‘‘รุกฺขาทีสู’’ติอาทิสทฺเทน สงฺคหิตาติ ทฎฺฐพฺพาติฯ
๑๓. สวินิจฺฉยสงฺขฺยานามนามิกปทมาลา
อิโต ปรํ ปวกฺขามิ, สงฺขฺยานามิกปนฺติโย;
ภูธาตุเชหิ รูเปหิ, อญฺเญหิ จุปโยชิตุํฯ
ยา หิ สา เหฎฺฐา อมฺเหหิ เอก ทฺวิติ จตุอิจฺเจเตสํ สงฺขฺยาสพฺพนามานํ นามิกปทมาลา กถิตา, ตํ ฐเปตฺวา อิธ อสพฺพนามานํ ปญฺจ ฉ สตฺตาทีนํ สงฺขฺยานามานํ นามิกปทมาลา ภูธาตุมเยหิ อญฺเญหิ จ รูเปหิ โยชนตฺถํ วุจฺจเต –
ปญฺจ, ปญฺจหิ, ปญฺจภิ, ปญฺจนฺนํ, ปญฺจสุฯ สตฺตนฺนํ วิภตฺตีนํ วเสน เญยฺยํฯ ‘‘ปญฺจ ภูตา, ปญฺจ อภิภวิตาโร, ปญฺจ ปุริสา, ปญฺจ ภูมิโย, ปญฺจ กญฺญาโย, ปญฺจ ภูตานิ, ปญฺจ จิตฺตานี’’ติอาทินา สพฺพตฺถ โยเชตพฺพํฯ ฉ, ฉหิ, ฉภิ, ฉนฺนํ, ฉสุ, ฉสฺสุ อิติปิฯ ‘‘ฉสฺสุ โลโก สมุปฺปนฺโน, ฉสฺสุ กฺรุพฺพติ สนฺถว’’นฺติ หิ ปาฬิฯ สตฺต, สตฺตหิ, สตฺตภิ, สตฺตนฺนํ, สตฺตสุฯ อฎฺฐ, อฎฺฐหิ, อฎฺฐภิ, อฎฺฐนฺนํ, อฎฺฐสุฯ นว, นวหิ, นวภิ, นวนฺนํ, นวสุฯ ทส, ทสหิ, ทสภิ, ทสนฺนํ, ทสสุฯ เอวํ เอกาทสฯ ทฺวาทส, พารสฯ เตรส, เตทส, เตฬสฯ จตุทฺทส, จุทฺทสฯ ปญฺจทส, ปนฺนรสฯ โสฬสฯ สตฺตรสฯ อฎฺฐารส, อฎฺฐารสหิ, อฎฺฐารสภิ, อฎฺฐารสนฺนํ, อฎฺฐารสสุฯ สพฺพเมตํ พหุวจนวเสน คเหตพฺพํฯ
เอกูนวีสติ, เอกูนวีสํ อิจฺจาทิปิฯ เอกูนวีสาย, เอกูนวีสายํ, เอกูนวีส ภิกฺขู ติฎฺฐนฺติ, เอกูนวีสํ ภิกฺขู ปสฺสติ, เอวํ ‘‘กญฺญาโย จิตฺตานี’’ติ จ อาทินา โยเชตพฺพํฯ เอกูนวีสาย ภิกฺขูหิ ธมฺโม เทสิโต, เอกูนวีสาย กญฺญาหิ กตํ, เอกูนวีสาย จิตฺเตหิ กตํ, เอกูนวีสาย ภิกฺขูนํ จีวรํ เทติ, เอกูนวีสาย กญฺญานํ ธนํ เทติ, เอกูนวีสาย จิตฺตานํ รุจฺจติ, เอกูนวีสาย ภิกฺขูหิ อเปติ ฯ เอวํ กญฺญาหิ จิตฺเตหิฯ เอกูนวีสาย ภิกฺขูนํ สนฺตกํ, เอวํ กญฺญานํ จิตฺตานํฯ เอกูนวีสายํ ภิกฺขูสุ ปติฎฺฐิตํฯ เอวํ ‘‘กญฺญาสุ จิตฺเตสู’’ติ โยเชตพฺพํฯ เอกูนวีสติ, เอกูนวีสติํ, เอกูนวีสติยา, เอกูนวีสติยํฯ
๑๒. สพฺพนามตํสทิสนามนามิกปทมาลา
อิโต ปรํ ปวกฺขามิ, สพฺพนามญฺจ ตสฺสมํ;
นามญฺจ โยชิตํ นานา-นาเมเหว วิเสสโตฯ
ยานิ โหนฺติ ติลิงฺคานิ, อนุกูลานิ ยานิ จ;
ติลิงฺคานํ วิเสเสน, ปทาเนตานิ นามโตฯ
‘‘สพฺพสาธารณกานิ, นามานิ’’จฺเจว อตฺถโต;
สพฺพนามานิ วุจฺจนฺติ, สตฺตวีสติ สงฺขโตฯ
เตสุ กานิจิ รูเปหิ, เสสาญฺเญหิ จ ยุชฺชเร;
กานิจิ ปน สเหว, เอเตสํ ลกฺขณํ อิทํฯ
เอตสฺมา ลกฺขณา มุตฺตํ, น ปทํ สพฺพนามิกํ;
ตสฺมาตีตาทโย สทฺทา, คุณนามานิ วุจฺจเรฯ
สพฺพนามานิ นาม – สพฺพ กตร กตม อุภย อิตร อญฺญอญฺญตร อญฺญตม ปุพฺพ ปร อปร ทกฺขิณ อุตฺตร อธร ย ต เอต อิม อมุ กึ เอก อุภทฺวิ ติ จตุ ตุมฺห อมฺห อิจฺเจตานิ สตฺตวีสฯ
เอเตสุ สพฺพสทฺโท สกลตฺโถ, โส จ สพฺพสพฺพาทิวเสน เญยฺโยฯ กตร กตมสทฺทา ปุจฺฉนตฺถาฯ อุภยสทฺโท ทฺวิอวยวสมุทายวจโนฯ อิตรสทฺโท วุตฺตปฎิโยคีวจโนฯ อญฺญสทฺโท อธิคตาปรวจโนฯ อญฺญตร อญฺญตมสทฺทา อนิยมตฺถาฯ ปุพฺพาทโย อุตฺตรปริยนฺตา ทิสากาลาทิววตฺถาวจนาฯ ตถา หิ ปุพฺพ ปรา ปร ทกฺขิณุตฺตรสทฺทา ปุลฺลิงฺคตฺเต ยถารหํ กาลเทสาทิวจนา, อิตฺถิลิงฺคตฺเต ทิสาทิวจนา, นปุํสกลิงฺคตฺเต ฐานาทิวจนาฯ อธรสทฺโทปิ เหฎฺฐิมตฺถวาจโก ววตฺถาวจโนเยว, โส จ ติลิงฺโค ‘‘อธโร ปตฺโตฯ อธรา อรณี, อธรํ ภาชน’’มิติ, ยํสทฺโท อนิยมตฺโถฯ ตํสทฺโท ปรมฺมุขาวจโนฯ เอตสทฺโท สมีปวจโนฯ อิมสทฺโท อจฺจนฺตสมีปวจโนฯ อมุสทฺโท ทูรวจโนฯ กึสทฺโท ปุจฺฉนตฺโถฯ เอกสทฺโท สงฺขาทิวจโนฯ วุตฺตญฺหิ –
๑๑. วาจฺจาภิเธยฺยลิงฺคาทิปริทีปนนามิกปทมาลา
วาจฺจาภิเธยฺยลิงฺคาทิ-วเสนปิ อิโต ปรํ;
ภาสิสฺสํ ปทมาลาโย, ภาสิตสฺสานุรูปโตฯ
ตตฺถ วาจฺจลิงฺคานีติ อปฺปธานลิงฺคานิ, คุณนามสงฺขาตานิ วา ลิงฺคานิฯ อภิเธยฺยลิงฺคานีติ ปธานลิงฺคานิ, คุณีปทสงฺขาตานิ วา ลิงฺคานิฯ ยสฺมา ปน เตสุ วาจฺจลิงฺคานิ นาม อภิเธยฺยลิงฺคานุวตฺตกานิ ภวนฺติ, ตสฺมา สพฺพานิ ภูธาตุมยานิ จ วาจฺจลิงฺคานิ อภิเธยฺยลิงฺคานุรูปโต โยเชตพฺพานิฯ เตสํ ภูธาตุมยานิ วาจฺจลิงฺคานิ สรูปโต นามิกปทมาลาย อโยชิตานิปิ ตตฺถ ตตฺถ นยโต โยชิตานิ , ตสฺมา น ทานิ ทสฺเสสฺสามฯ อภูธาตุ มยานิปิ กิญฺจาปิ นยโต โยชิตานิ, ตถาปิ โสตารานํ ปโยเคสุ โกสลฺลชนนตฺถํ กถยาม, นามิกปทมาลญฺจ เนสํ ทสฺเสสฺสาม กิญฺจิ ปโยคํ วทนฺตาฯ
ทีโฆ รสฺโส นีโล ปีโต, สุกฺโก กณฺโห เสฏฺโฐ ปาโป;
สทฺโธ สุทฺโธ อุจฺโจ นีโจ, กโตตีโต อิจฺจาทีนิฯ
ทีฆา ชาครโต รตฺติ, ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ;
ทีโฆ พาลาน สํสาโร, สทฺธมฺมํ อวิชานตํฯ
ทีโฆ, ทีฆาฯ ทีฆํ, ทีเฆฯ ทีเฆน, ทีเฆหิ, ทีเฆภิฯ ทีฆสฺส, ทีฆานํฯ ทีฆา, ทีฆสฺมา, ทีฆมฺหา, ทีเฆหิ, ทีเฆภิฯ ทีฆสฺส, ทีฆานํฯ ทีเฆ, ทีฆสฺมึ, ทีฆมฺหิ, ทีเฆสุฯ โภทีฆ, ภวนฺโต ทีฆาฯ ‘‘ทีฆาติ มํ ปกฺโกเสยฺยาถา’’ติ อิทเมตฺถ นิทสฺสนํฯ
ทีฆา, ทีฆา, ทีฆาโยฯ ทีฆํ, ทีฆา, ทีฆาโยฯ ทีฆายฯ เสสํ กญฺญานเยน เญยฺยํฯ
ทีฆํ, ทีฆานิ, ทีฆาฯ ทีฆํ, ทีฆานิ, ทีเฆฯ ทีเฆนฯ เสสํ จิตฺตนเยน เญยฺยํฯ รสฺสาทีนิ จ เอวเมว วิตฺถาเรตพฺพานิฯ อยํ วาจฺจลิงฺคานํ นามิกปทมาลา, ‘‘คุณนามานํ นามิกปทมาลา’’ติ วตฺตุํ วฎฺฎติฯ
๑๐. ลิงฺคตฺตยมิสฺสกนามิกปทมาลา
อธิกูนกโต เจก-กฺขรโต จ อิโต ปรํ;
ตีณิ ลิงฺคานิ มิสฺเสตฺวา, ปทมาลมนากุลํฯ
นานาสุขุมสงฺเกต-คเตสฺวตฺเถสุ วิญฺญุนํ;
คมฺภีรพุทฺธิจารตฺถํ, ปวกฺขามิ ยถาพลํฯ
อิตฺถี ถี จ ปภา ภา จ, คิรา รา ปวนํ วนํ;
อุทกญฺจ ทกํ กญฺจ, วิตกฺโก อิติ จาทโยฯ
ภู ภูมิ เจว อรญฺญํ, อรญฺญานีติ จาทโย;
ปญฺญา ปญฺญาณํ ญาณญฺจ, อิจฺจาที จ ติธา สิยุํฯ
โก วิ สา เจว ภา รา จ, ถี ธี กุ ภู ตเถว กํ;
ขํ โค โม มา จ สํ ยํ ตํ, กิมิจฺจาที จ เอกิกาติฯ
อยํ ลิงฺคตฺตยมิสฺสโก นามิกปทมาลาอุทฺเทโสฯ ตตฺร อิตฺถี, อิตฺถี, อิตฺถิโยฯ อิตฺถึ…เป.… โภติโย อิตฺถิโยฯ
ถี ถี, ถิโยฯ ถึ, ถี, ถิโยฯ ถิยา, ถีหิ, ถีภิฯ ถิยา, ถีนํฯ ถิยา, ถีหิ, ถีภิฯ ถิยา, ถีนํฯ ถิยา, ถิยํ, ถีสุฯ โภติ ถิ, โภติโย ถี, โภติโย ถิโยฯ เอตฺถ –
‘‘กุกฺกุฎา มณโย ทณฺฑา, ถิโย จ ปุญฺญลกฺขณา;
อุปฺปชฺชนฺติ อปาปสฺส, กตปุญฺญสฺส ชนฺตุโน;
ถิยา คุยฺหํ น สํเสยฺย; ถีนํ ภาโว ทุราชาโน’’ติ
อาทีนิ นิทสฺสนปทานิฯ
