ปัญหาและเฉลย(วิชาธรรม) นักธรรมชั้นเอก ปี 2546

ปัญหาและเฉลยวิชาธรรม นักธรรมชั้นเอก

สอบในสนามหลวง

วันเสาร์ ที่ .. พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๖

-------------------------------------

๑.

บาลีแสดงปฏิปทาแห่งนิพพิทาว่า เย จิตฺตํ สญฺญเมสฺสนฺติ โมกฺขนฺติ มารพนฺธนา ผู้ใดสำรวมจิต ผู้นั้นจักพ้นจากบ่วงแห่งมาร

๑.๑

คำว่า “ บ่วงแห่งมาร ” ได้แก่อะไร ?

๑.๒

อาการสำรวมจิต คืออย่างไร ?

ตอบ:

๑.๑

ได้แก่วัตถุกาม คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ อันน่าใคร่ น่าปรารถนา น่าชอบใจ ฯ

๑.๒

อาการสำรวมจิตมี ๓ ประการ คือ

๑) สำรวมอินทรีย์มิให้ความยินดีครอบงำ ในเมื่อเห็นรูป ฟังเสียง ดม
 กลิ่น ลิ้มรส ถูกต้องโผฏฐัพพะ อันน่าปรารถนา

๒) มนสิการกัมมัฏฐานอันเป็นปฏิปักษ์ต่อกามฉันท์ คือ อสุภและ
 กายคตาสติ หรืออันยังจิตให้สลด คือมรณสติ

๓) เจริญวิปัสสนา คือพิจารณาสังขารแยกออกเป็นขันธ์ สันนิษฐาน
 เห็นเป็นสภาพไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา ฯ

๒.

๒.๑

นิพัทธทุกข์ หมายถึงทุกข์อย่างไร ?

๒.๒

ในทุกข์ ๑๐ อย่าง ความร้อนใจ หรือความถูกลงอาชญา จัดเป็นทุกข์เช่นไร ?

ตอบ:

๒.๑

หมายถึง ทุกข์เนืองนิตย์ หรือทุกข์เป็นเจ้าเรือน ได้แก่ หนาว ร้อน หิว ระหาย ปวดอุจจาระ ปวดปัสสาวะ ฯ

๒.๒

จัดเป็นวิปากทุกข์ ฯ

๓.

๓.๑

ในวิมุตติ ๕ อย่างไหนเป็นโลกิยะ อย่างไหนเป็นโลกุตตระ ?

๓.๒

พระบาลีว่า “ ปญฺญาย ปริสุชฺฌติ บุคคลย่อมหมดจดด้วยปัญญา ” มีอธิบายอย่างไร ?

ตอบ:

๓.๑

ตทังควิมุตติ วิกขัมภนวิมุตติ เป็นโลกิยะ

สมุจเฉทวิมุตติ ปฏิปัสสัทธิวิมุตติ นิสสรณวิมุตติ เป็นโลกุตตระ ฯ

๓.๒

มีอธิบายว่า บุคคลทำบาปเอง ย่อมเศร้าหมองเอง ไม่ทำบาปเอง ย่อมหมดจดเอง 
ความหมดจดและความเศร้าหมองเป็นของเฉพาะตน คนอื่นยังคนอื่นให้หมดจดหาได้ไม่ ฯ

๔.

เนื้อความในภารสูตรว่า “ ปลงภาระอันหนักเสียแล้ว ไม่ถือเอาภาระอันอื่น ” ถามว่า

๔.๑

คำว่า “ ภาระอันหนัก ” ได้แก่อะไร ?

๔.๒

การถือและการปลงภาระอันหนักนั้น หมายถึงอะไร ?

ตอบ:

๔.๑

ได้แก่ ปัญจขันธ์ ฯ

๔.๒

การถือ หมายถึง การถือด้วยอุปาทาน การปลง หมายถึง การถอนอุปาทาน ฯ

๕.

๕.๑

คติ คือภูมิเป็นที่ไปของสัตว์ผู้ตายแล้ว เป็นอย่างไร ?

๕.๒

มีบาลีแสดงอุทเทสเกี่ยวกับคตินั้น ว่าอย่างไร ?

ตอบ:

๕.๑

เป็น ๒ คือ ทุคติ ภูมิเป็นที่ไปข้างชั่ว ๑ สุคติ ภูมิเป็นที่ไปข้างดี ๑ ฯ

๕.๒

มีบาลีแสดงอุทเทสว่า ดังนี้

๑) จิตฺเต สงฺกิลิฏฺเฐ ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขา 
 เมื่อจิตเศร้าหมองแล้ว ทุคติเป็นอันต้องหวัง

๒) จิตฺเต อสงฺกิลิฏฺเฐ สุคติ ปาฏิกงฺขา 
 เมื่อจิตไม่เศร้าหมองแล้ว สุคติเป็นอันหวังได้ ฯ

๖.

๖.๑

พระบรมศาสดาทรงชักนำบุคคลให้บำเพ็ญสมาธิ เพราะทรงเห็นประโยชน์อย่างไร ?

๖.๒

พระพุทธจรรยาแห่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในการทรงแสดงธรรมเร้าใจนั้น ด้วยอาการอย่างไรบ้าง ?

ตอบ:

๖.๑

เพราะทรงเห็นว่า จิตใจของบุคคลเมื่อได้อบรมดีแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อประโยชน์ใหญ่ ย่อมรู้เห็นตามเป็นจริง ดังพระบาลีว่า สมาหิโต ยถาภูตํ ปชานาติ ผู้มีจิตเป็นสมาธิแล้ว ย่อมรู้ตามเป็นจริง ฯ

๖.๒

ด้วยอาการ ๔ คือ

๑. สนฺทสฺสนา อธิบายให้เห็นแจ่มแจ้ง ให้เข้าใจชัด

๒. สมาทปนา ชวนให้มีแก่ใจสมาทาน คือทำตาม

๓. สมุตฺเตชนา ชักนำให้เกิดอุตสาหะอาจหาญเพื่อจะทำ

๔. สมฺปหํสนา พยุงให้ร่าเริงในอันทำ ฯ

๗.

๗.๑

บุคคลในโลกนี้ เมื่อจัดตามจริต มีกี่ประเภท ? อะไรบ้าง ?

๗.๒

นิวรณ์ ๕ อย่างไหนสงเคราะห์เข้าในจริตอะไร ?

ตอบ:

๗.๑

มี ๖ ประเภท คือ

คนราคจริต ๑

คนโทสจริต ๑

คนโมหจริต ๑

คนสัทธาจริต ๑

คนพุทธิจริต ๑

คนวิตักกจริต ๑ ฯ

๗.๒

กามฉันท์ สงเคราะห์เข้าในราคจริต

พยาบาท สงเคราะห์เข้าในโทสจริต

ถีนมิทธะ สงเคราะห์เข้าในโมหจริต

อุทธัจจกุกกุจจะ สงเคราะห์เข้าในวิตักกจริต

วิจิกิจฉา สงเคราะห์เข้าในโมหจริต ฯ

๘.

๘.๑

ปริยัติธรรม หมายถึงอะไร ? ที่ได้ชื่ออย่างนั้นเพราะเหตุไร ?

๘.๒

ธรรมทั้งปริยัติ ปฏิบัติ และปฏิเวธ มีคุณโดยย่ออย่างไร ?

ตอบ:

๘.๑

หมายถึง พุทธวจนะทั้งสิ้น ฯ ที่ได้ชื่อว่าปริยัติธรรม เพราะเป็นธรรมต้อง
เล่าเรียนศึกษาให้รู้รอบคอบด้วยดี ฯ

๘.๒

มีคุณโดยย่ออย่างนี้ 
 ปริยัติธรรม มีคุณคือ ให้รู้วิธีบำเพ็ญ ศีล สมาธิ ปัญญา
 ปฏิบัติธรรม มีคุณคือ ทำกาย วาจา ใจ ให้บริสุทธิ์จนบรรลุ มรรค ผล นิพพาน
 ปฏิเวธธรรม คือ มรรค ผล นิพพาน มรรคผลนั้น มีคุณคือ ละกิเลสเป็นสมุจเฉทปหาน ส่วนนิพพาน มีคุณคือ ดับเพลิงกิเลสและกองทุกข์ได้ทั้งหมด ฯ

๙.

๙.๑

ความกำหนดรู้อย่างไร จัดเป็นลักษณะของวิปัสสนาภาวนา ?

๙.๒

ผู้เจริญวิปัสสนาภาวนา พึงรู้ฐานะทั้ง ๖ ก่อน ฐานะทั้ง ๖ นั้น คืออะไรบ้าง ?

ตอบ:

๙.๑

ความกำหนดรู้ว่า สังขารทั้งปวงเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา เป็นลักษณะของวิปัสสนาภาวนา ฯ

๙.๒

ฐานะทั้ง ๖ คือ

อนิจจะ ของไม่เที่ยง ๑

อนิจจลักษณะ เครื่องหมายที่จะกำหนดรู้ว่าไม่เที่ยง ๑

ทุกขะ ของที่สัตว์ทนยาก ๑

ทุกขลักษณะ เครื่องหมายที่จะให้กำหนดรู้ว่าเป็นทุกข์ ๑

อนัตตา สภาวะมิใช่ตัวมิใช่ตน ๑

อนัตตลักษณะ เครื่องหมายที่จะให้กำหนดรู้ว่าเป็นอนัตตา ๑ ฯ

๑๐.

๑๐.๑

พระคิริมานนท์หายจากอาพาธหนัก เพราะฟังธรรมอะไร ? ใครเป็นผู้แสดง ?

๑๐.๒

ข้อว่า “ สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจสญฺญา ความจำหมายความไม่เที่ยงในสังขารทั้งปวง ” มีใจความว่าอย่างไร ?

ตอบ:

๑๐.๑

เพราะฟังคิริมานนทสูตร ฯ พระอานนทเถระ เป็นผู้แสดง ฯ

๑๐.๒

มีใจความว่า ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมเบื่อหน่าย ย่อมระอา ย่อมเกลียดชัง แต่สังขารทั้งปวง ฯ

ผู้ออกข้อสอบ	:	๑. พระธรรมธีรราชมหามุนี	วัดปากน้ำ
		๒. พระเทพวรคุณ	วัดป่าแสงอรุณ
		๓. พระราชปริยัติกวี	วัดจุกเฌอ
ตรวจ/ปรับปรุง	:	สนามหลวงแผนกธรรม