๒๗๕. ผู้นำฉลาดรัฐเจริญ

๒๗๕. ผู้นำฉลาดรัฐเจริญ

มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ, ธมฺเมน โย ปสาสติ;

รสญฺจสฺส วิชานาติ, รฏฺฐญฺจสฺส น นสฺสติฯ

ประเทศเปรียบเหมือนต้นไม้ใหญ่

หากพระราชาปกครองโดยธรรม

ทรงย่อมรู้รสแห่งการปกครองประเทศนั้น

แม้ประเทศนั้นพลอยเจริญรุ่งเรืองไปด้วย.

(กวิทัปปณนีติ ๒๗๕ ธรรมนีติ ๒๗๗, มหารหนีติ ๑๖๙, ขุ. ชา. ๒๘/๖๕ มหาโพธิชาดก)

..

ศัพท์น่ารู้ :

มหารุกฺขูปมํ (เปรียบเหมือนต้นไม้ใหญ่) มหนฺต > มหา+รุกฺข+อุปม > มหารุกฺขูปม+อํ, มหารุกฺข (ต้นไม้ใหญ่) ป., อุปม (เปรียบเหมือน, อุปมา) ค. 

รฎฺฐํ (รัฐ, ประเทศ, แว้นแคว้น) รฏฺฐ+อํ นป.

ธมฺเมน (โดยเป็นธรรม, โดยธรรม) ธมฺม+นา 

ปสาสติ (สั่งสอน, ปสาสน์, ปกครอง) ป+√สาส+อ+ติ ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

รสญฺจสฺส ตัดบทเป็น รสํ+จ+อสฺส (และรสแห่งรัฐนั้น) อสฺส วิเสสนะของ รฏฺฐสฺส

วิชานาติ (รู้ทั่ว, ทราบชัด) วิ+√ญา+นา+ติ กิยาทิคณะ กัตตุวาจก

รฏฺฐญฺจสฺส: ตัดบทเป็น รฏฺฐํ+จ+อสฺส (และพืชพันธุ์แห่งต้นไม้นั้น) ราชสฺส (รญฺโญ, ราชิโน)

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

นสฺสติ: (พินาศ, ขาดสูญ) √นส-นาเส+ย+ติ ทิวาทิคณะ เอา ย ปัจจัยกับที่สุดธาตุ เป็นปุพพรูป ด้วยสูตรว่า ตถา กตฺตริ จ. (รู ๕๑๑)

จบราชกัณฑ์