๓๒๑. อย่าโกรธตอบ

๓๒๑. อย่าโกรธตอบ

อุจฺฉาทเน นฺหาปเน จ, โธเต ปาเท อโธสิรํ;

อาหโตปิ น กุปฺเปยฺย, ส ราชวสตึ วเส.

ราชเสวกพึงก้มศีรษะลงชำระพระบาท

ในเวลาผลัดพระภูษาทรงและสรงสนาน

แม้จะถูกบีฑาก็ไม่ควรโกรธตอบ

ราชเสวกนั้น ควรอยู่ในราชสำนักได้.

(ธรรมนีติ ราชเสวกกถา ๓๒๑, ขุ. ชา ๒๘/๙๗๑ วิธุรชาดก)

--

ศัพท์น่ารู้ :

อุจฺฉาทเน (ในการนุ่งห่ม, เปลี่ยนเสื้อผ้า) อุจฺฉาทน+สฺมึ

นฺหาปเน (ในการอาบ, การสรงน้ำ) นฺหาปน+สฺมึ, บาทคาถาแรกนี้ ในฉบับฉัฏฐสังคายนา เป็นกิริยาอาขยาต : อุจฺฉาทเย จ นฺหาปเย (พึงให้นุ่งห่มและพึงให้อาบ), ส่วนในฉบับสยามรัฐ เป็นนามกิตก์ : อุจฺฉาทเน จ นฺหาปเน (ในขณะนุ่งห่ม, และขณะอาบ)

จ (ด้วย, และ) นิบาต

โธเต (ล้าง, ซาว, ชำระแล้ว) โธต+สฺมึ เป็นกิตก์ ส่วนในพระบาฬีทั้งฉบับฉัฏฐสังคายนาและสยามรัฐ เป็น โธเว (พึงชำระ, อาบ, สรง) 

ปาเท (เท้า, พระบาท) ปาท+สฺมี, เป็นลักขณวันตะใน โธเต. ถ้าเป็นกรรมใน โธเว ต้องเป็น ปาท+โย.

อโธสิรํ  (ศีรษะสูง, ยกหัวขึ้น) (* เดิมเป็น อโทสิรํ จัดเป็นศัพท์ที่พิรุธ (ผิด) ได้แก้ใหม่เป็น อโธสิรํ ตามพระบาฬี)

อาหโตปิ (แม้ถูกฆ่า, ถูกประหาร, ถูกกระทบแล้ว) อาหโต+อปิ ศัพท์เป็นอุปสัค หรือ นิบาต ก็ได้. ส่วน อาหโต มาจาก อา+√หน+ต > อาหต+สิ

น (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

กุปฺเปยฺย (พึงโกรธ, พึงกำเริบ) √กุป+ย+เอยฺย ทิวาทิ. กัตตุ.

ส ราชวสตึ วเส (เขาพึงอยู่ในราชสำนักได้)

--

อีกสำนวนหนึ่งจาก โลกนีติไตรพากย์ (พากย์ธัมมนีติ) ของ เสฐียรโกเศศ-นาคประทีป ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้

แม้ถูกกดศีรษะลงใต้ผ้านุ่งและในใต้ถุนที่อาบ 

แลในบาทที่ล้างแล้วก็ดี ไม่พึงโกรธงุ่นง่าน 

ผู้นั้น จึ่งอยู่ในราชสำนักได้.

--

อีกสำนวนหนึ่ง จากราชนีติ ธรรมนีติ โดย นายทอง หงศ์ลดารมภ์ (มหากิม) ท่านแปลไว้น่าฟัง ดังนี้..

เวลาผลัดพระภูษาและสรงสนาน

ราชเสวกพึงก้มศีรษะลงชำระพระบาท

แม้ถูกกริ้วกราดหรือต้องพระราชอาญา

ก็อย่าบีฑาโกรธตอบ เป็นชอบธรรม.

--