๒๐๗. โลกนี้กว้างใหญ่

๒๐๗. โลกนี้กว้างใหญ่

วเช จชนฺตํ สิเนหากิริยา,

อเปมจิตฺเตน น สมฺภเชยฺย;

ทิโชว ทุมํ ขิณผลํ ญตฺวา,

อญฺญํ อเปกฺเขยฺย มหา หิ โลโก.

จงสละคนที่ทิ้งเราอย่างไม่ใยดี

อย่าคบหากับคนที่ไม่มีใจให้กัน

เหมือนนกรู้ว่าต้นไม้ไร้ผลแล้ว

ย่อมโผบินไปสู่ต้นไม้อื่น ฉะนั้น 

เพราะว่า โลกใบนี้ยังกว้างพอ.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๐๗ มหารหนีติ ๒๕๔)

--

๒๐๖. ดีมาก็ดีไป

๒๐๖. ดีมาก็ดีไป

นเม นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ,

กิจฺจานิ กุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;

นานตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ,

อสมฺภชนฺตํปิ น สมฺภเชยฺย.

ควรไหว้แก่คนที่ไหว้ตอบ จงคบกะคนที่คบด้วย

ควรทำกิจให้แก่คนที่ทำทำกิจแก่กันและกัน

อย่าช่วยเหลือแก่คนที่ไม่ต้องความช่วยเหลือ

เมื่อเขาไม่อยากคบ ก็อย่าไปคบเขาเลย.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๐๖, มหารหนีติ ๒๕๓)

--

๒๐๕. หนามบ่งหนาม

๒๐๕. หนามบ่งหนาม

อุปการํ หิเตเนว, สตฺตุนา สตฺตุมุทฺธเร;

ปาทลคฺคํ กรฏฺเฐน, กณฺฑเกเนว กณฺฑกํ.

ต้องตอบแทนบุญคุณด้วยประโยชน์เกื้อกูล

ต้องกำจัดศัตรูด้วยศัตรู

ต้องแก้มัดที่เท้าด้วยมือ

ต้องเอาหนามนั่นแหละบ่งหนาม.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๐๕, มหารหนีติ ๒๕๒, จาณักยนีติ ๒๒)

--

๒๐๔. หลักการทำงาน

๒๐๔. หลักการทำงาน

น หิ โกจิ กเต กิจฺเจ, กตฺตารํ สมเปกฺขเต;

ตสฺมา สพฺพานิ กมฺมานิ, สาวเสสานิ การเย.

เมื่อกิจที่ควรทำทำเสร็จไปแล้ว

ไม่มีใครจะมาสนใจคนทำดอก

เพราะเหตุนั้น การงานทุกอย่าง

บุคคลจึงควรทำอย่าให้คั่งค้าง.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๐๔, โลกนีติ ๑๔๕, มหารหนีติ ๒๔๗)

--

๒๐๓. เวลาที่ไม่ควรอาย

 

๒๐๓. เวลาที่ไม่ควรอาย

ธนธญฺญปโยเคสุ, ตถา วิชฺชาคเมสุ จ;

ทูเต จ พฺยาหาเรสุ, จตฺโต ลชฺชํ สทา ภเว.

ในการค้าขายทำมาหากิน ๑

ในการศึกษาหาความรู้ ๑

ในการสื่อสาร ๑ และในเวลาสมรส ๑ 

เหล่านี้ ควรละทิ้งความละอายทุกเมื่อ.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๐๓, โลกนีติ ๑๖๐, มหารหนีติ ๒๔๖, กวิทัปปณนีติ ๑๔๘, จาณักยนีติ ๓๕)

--

๒๐๒. เวลาที่ต้องทน

 

๒๐๒. เวลาที่ต้องทน

อญฺญาตวาสํ* วสตา, ชาตเวทสเมนปิ;

ขมิตพฺพํ สปญฺเญน, อปิ ทาสสฺส ตชฺชิตํ.

บุคคลแม้มีเดชเสมอด้วยไฟป่า

เมื่ออาศัยอยู่ที่ไม่มีคนรู้จักตน

ผู้มีปัญญาพึงอดทนอดกลั้น

แม้คำขู่ตะคอกของทาสเถิด.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๐๒, มหารหนีติ ๒๔๕)

--

๒๐๑. สูญเพราะกลัวเสื่อม

๒๐๑. สูญเพราะกลัวเสื่อม

คุยฺหมตฺถมสมฺพุทฺธํ, สมฺโพธยติ โย นโร;

มนฺตเภทภยา ตสฺส, ทาสภูโต ติติกฺขติ.

เนื้อความลี้ลับที่ผู้อื่นขบไม่ออก

นรชนใดย่อมขบคิดได้

เพราะกลัวการทำลายมนต์

เขาย่อมอดทน เป็นทาสแห่งมนต์นั้น.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๐๑, มหารหนีติ ๒๓๑, นีติมัญชรี ๑๘, จาณักยนีติ ๑๖)

--

๒๐๐. เพชรดีมีในตม

๒๐๐. เพชรดีมีในตม

วิสมฺหามตมาเทยฺย, อสุทฺธมฺหาปิ กญฺจนํ;

นีจมฺหาปฺยุตฺตโม วิชฺชํ, รตนถึปิ ทุกฺกุลา.

พึงถือเอาน้ำอมฤตจากยาพิษ

พึงถือเอาทองคำจากสิ่งโสโครก

คนสูงศักดิ์พึงเรียนเอาวิชาจากคนต่ำศักดิ์

ชายดีพึงถือเอาแม้นางแก้วจากตระกูลยากจน.

(ธรรมนีติ กตกถา ๒๐๐, นีติมัญชรี ๑๘, จาณักยนีติ ๑๖, มหารหนีติ ๒๑๖)

--