๑. สถานที่แต่งคัมภีร์

กวิทปฺปณนีติ

๑. สถานที่แต่งคัมภีร์

ปขุกฺกูปุรเสฏฺฐสฺส , ปจฺฉิเม อาสิ วิสฺสุโต;

จตุคาวุตเทสมฺหี, กนรยคาโม สุโสภโนฯ

หมู่บ้านชื่อว่า กนรยะ ที่น่าอยู่อาศัย

ในพื้นที่มีโยชน์หนึ่งเป็นประมาณ

ได้ปรากฏมีแล้ว ในทิศตะวันตก

ของจังหวัดปขุกกูอันประเสริฐ.

(กวิทปฺปณนีติ ๑ นิคมคาถา)

…..

๓๓๖. สิ่งที่ควรและไม่ควรใส่ใจ

๓๓๖. สิ่งที่ควรและไม่ควรใส่ใจ

ครหา จ ปสํสา จ, อนิจฺจา ตาวกาลิกา;

อปฺปกาเจกเทสาว, น ตา อิกฺเขยฺย ปณฺฑิโต;

ธมฺมาธมฺมํว อิกฺเขยฺย, อตฺถานตฺถํ หิตาหิตํฯ

การนินทาและการสรรเสริญ,

ไม่จีรังยั้งยืน เกิดขึ้นชั่วครั้งชั่วคราว,

เป็นของเล็กน้อยและเป็นส่วนหนึ่งเท่านั้น,

บัณฑิตไม่ควรสนใจเรื่องเหลานั้น.

ควรใส่ใจสภาพที่เป็นธรรมะและอธรรมะ

ควรเอาใจใส่เรื่องที่เป็นประโยชน์เกื้อกูล

และเรื่องทีมิใช่ประโยชน์กูลก็พอแล้ว.

(กวิทปฺปณนีติ ๓๓๖)

..

๓๓๕. จงเจริญมรรคมีองค์แปดกันเถิด

 ๓๓๕. จงเจริญมรรคมีองค์แปดกันเถิด

ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา, อปฺปมาทญฺจ เขมโต;

ภาเวถฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ, เอสา พุทฺธานุสาสนีฯ

"ท่านทั้งหลายจงเห็นความประมาทโดยความเป็นภัย

และเห็นความไม่ประมาทโดยเป็นทางเกษมแล้ว

จงเจริญมรรคอันประกอบด้วยองค์ ๘ ประการเถิด

นี้เป็นคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย.“

(กวิทปฺปณนีติ ๓๓๕, ขุ. อป. ๓๒/๑, ขุ. จริยา. ๓๓/ตสฺสุทฺทาน)

..

ศัพท์น่ารู้ :

ปมาทํ (ความประมาท) ปมาท+อํ 

ภยโต (โดยความเป็นภัย, -น่ากลัว) ภย+โต ปัจจัย 

ทิสฺวา (เห็นแล้ว, เพราะเห็น) ทิส-เปกฺขเณ+ตฺวา+สิ

 

อปฺปมาทญฺจ = อปฺปมาทํ+จ, อปฺปมาท+อํ > อปฺปมาทํ (ความไม่ประมาท), จ (ด้วย, และ) สมุจจยตฺถนิบาต

เขมโต (โดยเป็นทางเกษม, -ปลอดภัย) เขม+โต ปัจจัย 

ภาเวถฏฺฐงฺคิกํ = ภาเวถ+อฏฺฐงฺคิกํ, ภู-สตฺตายํ +เณ การิตปัจจัย +ถ ภูวาทิคณะ เหตุกัตตุวาจก แปลตามสำนวนวาจกว่า จงยังมรรค..ให้มี (ให้เป็น) แปลโดยอรรถว่า จงเจริญซึ่งมรรค.., จงเจริญมรรค.., อฏฺฐงฺคิก+อํ > อฏฺฐงฺคิกํ (ประกอบแล้วด้วยองค์แปด, มรรคมีองค์แปด) วิเสสนะของ มคฺคํ. 

มคฺคํ (มรรค, ทาง) มคฺค+อํ 

 

เอสา (นี้, นั่น) เอตา+สิ 

พุทฺธานุสาสนี (คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ท.) พุทฺธานุสาสนี+สิ

——

ลองแปลทีละวลี :

ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา, | เพราะเห็นความประมาทโดยความเป็นภัย

อปฺปมาทญฺจ เขมโต; | และเห็นความไม่ประมาทโดยเป็นทางเกษมแล้ว

ภาเวถฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ, | ท่านทั้งหลายจงเจริญมรรคอันประกอบด้วยองค์ ๘ ประการเถิด

เอสา พุทฺธานุสาสนีฯ | นี้เป็นคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย.

คาถานี้กับอีกสองคาถาก่อน รวมเป็น ๓ คาถา มีอาคตสถานที่มาเดียวกัน ตามที่ได้แสดงไว้แล้วนั้นแล. เวลาท่องก็ควรท่องให้ครบทั้งสามคาถาเพื่อความสมบูรณ์ดุจกินยารักษาโรคครบชุด ฉะนั้น.

๓๓๔. จงสมัครสมานกันเถิด

๓๓๔. จงสมัครสมานกันเถิด

วิวาทํ ภยโต ทิสฺวา, อวิวาทญฺจ เขมโต;

สมคฺคา สขิลา โหถ, เอสา พุทฺธานุสาสนีฯ

ท่านทั้งหลายจงเห็นความวิวาทโดยความเป็นภัย

และเห็นความไม่วิวาทโดยเป็นทางเกษมแล้ว

จงกล่าวคำอ่อนหวานอันสมัครสมานกันเถิด

นี้เป็นคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย.

(กวิทปฺปณนีติ ๓๓๔, ขุ. อป. ๓๒/๑, ขุ. จริยา. ๓๓/ตสฺสุทฺทาน)

..

๓๓๓. จงปรารภความเพียรเถิด

๓๓๓. จงปรารภความเพียรเถิด

โกสชฺชํ ภยโต ทิสฺวา, วีริยารมฺภญฺจ เขมโต;

อารทฺธวีริยา โหถ, เอสา พุทฺธานุสาสนีฯ

ท่านทั้งหลายจงเห็นความเกียจคร้านโดยความเป็นภัย

และเห็นการปรารภความเพียรโดยเป็นทางเกษม

แล้วจงปรารภความเพียรเถิด 

นี้เป็นคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย.

(กวิทปฺปณนีติ ๓๓๓, ขุ. อป. ๓๓/๑, ขุ. จริยา. ๓๓/ตสฺสุทฺทานคาถา)

..

๓๓๒. คนโง่กับคนฉลาด

 

๓๓๒. คนโง่กับคนฉลาด

น โลเก โสภเต มูฬฺโห, เกวลตฺตปสํสโก;

อปิ สมฺปิหิเต กูเป, กตวิชฺโช ปกาสเตฯ

"คนโง่ที่ยกยอตัวเองฝ่ายเดียว

ย่อมไม่งาม ในโลกใบนี้;

ขนาดเขาถูกครอบไว้ในหลุมบ่อ,

มีความรู้หน่อย ก็ป่าวร้องไปทั่ว.“

(กวิทปฺปณนีติ ๓๓๒, มหารหนีติ ๘๔, ธมฺมนีติ ๒๔)

..

๓๓๑. หญิงเก่งกว่าชาย

๓๓๑. หญิงเก่งกว่าชาย

ทฺวิคุโณ ถีนมาหาโร, พุทฺธิจาปิ จตุคฺคุโณ;

ฉคฺคุโณ โหติ วายาโม, กาโม ตฺวฏฺฐคุโณ ภเวฯ

“ผู้หญิงทั้งหลายบริโภคอาหารมากกว่าชาย ๒ เท่า,

มีความคิดสร้างสรรค์กว่าชาย ๔ เท่า;

มีความขยันกว่าชาย ๖ เท่า,

มีความยินดีในกามาคุณอารมณ์ 

(รูป, เสียง, กลิ่น, รส, สัมผัน) กว่าชาย ๘ เท่า.“

(กวิทปฺปณนีติ ๓๓๑, โลกนีติ ๑๖๑, มหารหนีติ ๒๐๐, ธมฺมนีติ ๑๖๗)

..

๓๓๐. วิธีปฏิบัติต่อโค

๓๓๐. วิธีปฏิบัติต่อโค

เย จ ขาทนฺติ โคมํสํ, มาตุมํสํว ขาทเร;

มเตสุ เตสุ คิชฺฌานํ, ทเท โสเต จ วาหเยฯ

ชนเหล่าใดเคี้ยวกินเนื้อของโค,

เขาชื่อว่าย่อมเคี้ยวกินเนื้อมารดาตนนั่นเทียว;

เมื่อโคเหล่านั้นตายลง พึงให้แก่ฝูงนกแร้ง,

หรือไม่ก็พึงสั่งให้คนเอาไปลอยน้ำทิ้งเสีย.

(กวิทปฺปณนีติ ๓๓๐, โลกนีติ ๑๕๒)

..

๓๒๙. โคมีคุณต่อเรา

๓๒๙. โคมีคุณต่อเรา

อนฺนทา พลทา เจตา, วณฺณทา สุขทา ตถา;

เอตมตฺถวสํ ญตฺวา, นาสฺสุ คาโว หนึสุ เตฯ

แม่โคเหล่านั้นให้ข้าว ให้กำลัง,

ให้วรรณะ และให้ความสุข;

บุคคลเมื่อรู้ว่าเป็นประโยชน์เช่นนี้,

ไม่พึงฆ่าเบียดเบียนโคเหล่านั้นเลย.

(กวิทปฺปณนีติ ๓๒๙, ขุ. สุ. ๒๕/๓๒๓)

..