๒๗๐. ขวัญเมืองประเทืองรัฐ

๒๗๐. ขวัญเมืองประเทืองรัฐ 

กสฺสโก วาณิโชมจฺโจ, สมโณ สุตสีลวา;

เตสุ วิปุลชาเตสุ, รฏฺฐมฺปิ วิปุลํ สิยาฯ

“ชาวนา ๑ พ่อค้าวาณิช ๑ อำมาตย์ข้าราชการ ๑,

และสมณะนักบวช ผู้ทรงความรู้ มีศีลบริสุทธิ์ ๑,

เมื่อชนทั้ง ๔ เหล่านี้ เป็นชนส่วนมากของประเทศ,

แม้ประเทศ ก็พลอยเจริญรุ่งเรืองไพบูลย์ไปด้วย.”

(กวิทปฺปณนีติ ๒๗๐, โลกนีติ ๑๖๓, มหารหนีติ ๑๖๔, ธมฺมนีติ ๒๗๒)

๑. ธรรมทั้งหลายมีใจเป็นประธาน

ธมฺมปทปาฬิ

๑. ยมกวคฺโค

๑.

มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา, มโนเสฏฺฐา มโนมยา;

มนสา เจ ปทุฏฺเฐน, ภาสติ วา กโรติ วา;

ตโต นํ ทุกฺขมนฺเวติ, จกฺกํว วหโต ปทํฯ

„ธรรมทั้งหลายมีใจเป็นหัวหน้า มีใจประเสริฐที่สุด สำเร็จแล้วแต่ใจ, 

ถ้าบุคคลมีใจอันโทษประทุษร้ายแล้ว กล่าวอยู่ก็ตาม ทำอยู่ก็ตาม, 

ทุกข์ย่อมไปตามบุคคลนั้น เพราะทุจริต ๓ อย่างนั้น, 

เหมือนล้อหมุนไปตามรอยเท้าโคผู้ลากเกวียนไปอยู่ ฉะนั้น“.

พระธรรมบท

 

๒๖๙. คนฉลาดควรพยายามทุกวิถีทาง

๒๖๙. คนฉลาดควรพยายามทุกวิถีทาง 

ชปฺเปน มนฺเตน สุภาสิเตน,

อนุปฺปทาเนน ปเวณิยา วา;

ยถา ยถา ยตฺถ ลเภถ อตฺถํ,

ตถา ตถา ตตฺถ ปรกฺกเมยฺยฯ

“บัณฑิตพึงได้ประโยชน์ ในที่ใดๆ ด้วยประการใดๆ  

เพราะการสรรเสริญ เพราะความรู้ เพราะกล่าวคําสุภาษิต 

เพราะการบําเพ็ญทาน หรือเพราะประเพณีของตน 

ก็พึงบากบั่นในที่นนั้ๆ ด้วยประการนั้นๆ.”

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๙, องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๔๘, ขุ. ชา. ๒๗/๗๙๑)

…..

๒๖๘.๒ การยืนที่สมควร

๒๖๘.๒ การยืนที่สมควร

ข)

น ปจฺฉโต น ปุรโต, นาปิ อาสนฺนทูรโต;

น กจฺเฉ โนปิ ปฏิวาเต, น จาปิ โอณตุณฺณเต;

อิเม โทเส วิวชฺเชตฺวา, เอกมนฺตํ ฐิตา อหุ.

“ราชเสวกผู้ฉลาด เพราะเว้นโทษ ๘ ประการเหล่านี้ คือ

ไม่ยืนข้างหลัง ๑ ไม่ยืนข้างหน้า ๑ ไม่ยืนใกล้เกินไป ๑ 

ไม่ยืนไกลเกินไป ๑ ไม่ยืนคับแคบ ๑ ไม่ยืนเหนือลม ๑ 

ไม่ยืนที่ลุ่ม ๑ และไม่ยืนที่สูง ๑ จึงชื่อว่า เป็นผู้ยืน ณ ที่เหมาะสม.”

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๘)

…..

๒๖๘.๑ ข้าเฝ้าควรเว้นโทษ ๖ อย่าง

๒๖๘.๑ ข้าเฝ้าควรเว้นโทษ ๖ อย่าง

ก)

นาติทูเร ภเช รญฺโญ, นจฺจาสนฺเน ปวาตเก;

อุชุเก นาตินินฺเน จ, น ภเช อุจฺจมาสเน;

ฉ โทเส วชฺเช เสวโก, อคฺคีว สํยโต ติฏฺเฐฯ

“ราชเสวกควรเข้าเฝ้าพระราชาในที่ไม่ไกลเกินไป ๑

ไม่ควรเฝ้าในที่ใกล้เกินไป ๑ ในที่เหนือลม ๑

ในที่ต่อหน้าพระพักตร์ ๑ ในที่ต่ำเกินไป ๑ 

และในที่สูงเกินไป ๑ ราชเสวกพึงเว้นโทษ ๖ อย่างนี้, 

พึงยืนสำรวมระวังพระองค์เป็นเสมือนดังกองเพลิง ฉะนั้น.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๘, โลกนีติ ๑๓๖, ธมฺมนีติ ๒๙๗)

…..

๒๖๗. สิ่งที่ข้าเฝ้าควรคิดอยู่เสมอ

๒๖๗. สิ่งที่ข้าเฝ้าควรคิดอยู่เสมอ

น เม ราชา สขา โหติ, น ราชา โหติ สมโก;

เอโส สามิโก มยฺหนฺติ, จิตฺเต นิฏฺฐํ สณฺฐาปเยฯ

“ราชเสวกไม่พึงให้ความคิดเกิดขึ้นในจิตว่า..

พระราชาทรงเป็นเพื่อนเกลอของเรา,

พระราชาทรงเป็นคนสามัญชนเหมือนเรา,

แต่พึงคิดเสมออยู้ในใจว่า..พระราชาทรง

เป็นนายเหนือหัวสูงสุดของเรา.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๗, โลกนีติ ๑๓๕)

๒๖๖. สิ่งที่ราชเสวกไม่ควรทำ

 

๒๖๖. สิ่งที่ราชเสวกไม่ควรทำ

น รญฺญา สมกํ ภุญฺเช, กามโภคํ กุทาจนํ;

อากปฺปํ รสภุตฺตํ วา, มาลาคนฺธวิเลปนํ;

วตฺถสพฺพมลงฺการํ, น รญฺญา สทิสํ กเรฯ

“ราชเสวกไม่ควรใช้สอยบริโภคสิ่งของเครื่องใช้ 

เสมอด้วยพระราชา ในกาลไหน ๆ ๑ ไม่ควรทำอากัปกริยาเลียนแบบ ๑

ไม่ควรเสวยภัตมีรสเหมือนกัน ๑ ไม่ควรทัดทรงมาลาลูบไล้ของหอมเหมือนกัน ๑

และไม่ควรสวมเสื้อผ้าและประดับของทั้งปวงเหมือนกันกับพระราชา ๑.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๖, โลกนีติ ๑๓๔, ธมฺมนีติ ๒๙๖, ขุ. ชา ๒๘/๙๖๑)

…..

๒๖๕. ทานเป็นยาเสน่ห์

 ๒๖๕. ทานเป็นยาเสน่ห์  

ทานํ สิเนหเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ โทสโนสธํ;

ทานํ ยสสฺสีเภสชฺชํ, มจฺเฉรํ กปโณสธํฯ

“ทาน คือยาเสน่ห์มัดใจมิตร,

ความตระหนี่ คือพิษทำลายเพื่อน,

ทาน คือโอสถของคนมีเกียรติยศ,

ความตระหนี่ คือโอสถของคนไร้เกียรติ.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๕, โลกนีติ ๑๓๑)

๒๖๔. อานุภาพแห่งทานและปิยวาจา

๒๖๔. อานุภาพแห่งทานและปิยวาจา

อทนฺตทมนํ ทานํ, ทานํ สพฺพตฺถ สาธกํ;

ทาเนน ปิยวาจาย, อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จฯ

อทนฺตทมนํ ทานํ, อทานํ ทนฺตทูสกํ;

ทาเนน ปิยวาจาย, อุนฺนมนฺติ นมนฺติ จฯ

„ทานเป็นเครื่องฝึกคนที่ยังไม่ได้ฝึก

ทานยังประโยชน์ให้สำเร็จในที่ทั้งปวง

ชนทั้งหลายย่อมน้อมขึ้นน้อมลง

เพราะการให้ทานและการพูดจาไพเราะ.“

„ทานเป็นเครื่องฝึกคนที่ยังไม่ได้ฝึก

การไม่ให้ทานเป็นการประทุษร้ายคนที่ฝึกแล้ว

ชนทั้งหลายย่อมน้อมขึ้นน้อมลง

เพราะการให้ทานและการพูดจาไพเราะ.“

(กวิทัปปณนีติ ๒๖๔, โลกนีติ ๑๓๐, มหารหนีติ ๑๘๖)

..

๒๖๓. มนต์มัดใจ

๒๖๓. มนต์มัดใจ

อกฺโกเธน ชิเน โกธํ, อสาธุํ สาธุนา ชิเน;

ชิเน กทริยํ ทาเนน, สจฺเจนาลิกวาทินํฯ

“พึงชนะความโกรธด้วยความไม่โกรธ,

พึงชนะความไม่ดีด้วยความดี,

พึงชนะความตระหนี่ด้วยการให้,

พึงชนะคนมักกล่าวคำเหลาะแหละด้วยคำสัตย์.“

(กวิทปฺปณนีติ ๒๖๓, โลกนีติ ๑๒๙, ขุ. ธ. ๒๕/๒๗, ขุ. ชา. ๒๗/๑๕๒ )