Welcome to Palipage, The Guide to Language - Pāḷi ยินดีต้อนรับสู่ปาฬิเพจ รู้ภาษา.มีภาษี เรียนบาลี.ได้กุศล
๘. ทาสกกณฺฑ
๒๙๒. ทาส ๔ ประเภท
อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต, ทาสโพฺยปคโต สยํ;
ทาสากรมรานีโต-เจฺจวํ เต จตุธา สิยุํฯ
“ทาสมี ๔ จำพวกคือ
ทาสเกิดภายใน ๑
ทาสที่ช่วยมาด้วยทรัพย์ ๑
ทาสที่เขานำมาเป็นเชลย ๑
บุคคลที่ยอมเป็นทาสเอง ๑ “
(กวิทปฺปณนีติ ๒๙๒, มหารหนีติ ๑๐๖, ธมฺมนีติ ๑๘๐)
..
๒๙๑. สิ่งที่หมอควรรู้
รุชาย ชยลกฺขณํ, รโส จ เภสชฺชมฺปิ จ;
ติลกฺขณเภโท เจว, วิเญฺญยฺโย ภิสเกฺกน เวฯ
ลักษณะการเอาชนะโรค ๑
วิธีรักษาโรค ๑ และยาที่ใช้รักษา ๑
ประเภทแห่งลักษณะทั้ง ๓ นี้
นายแพทย์ต้องรู้เป็นพิเศษ.
(กวิทัปปณนีติ เวชชาจริยกัณฑ์ คาถาที่ ๒๙๑)
ทิฏฺฐกมฺมตา โสจญฺจ, ทกฺขตา วิทิตาคโม;
จตฺตาโร สุภิสกฺกสฺส, สุคุณา วิญฺญุนา มตาฯ
คุณสมบัติของคุณหมที่ดี มี ๔ อย่าง
อันวิญญูชน ทราบกันแล้ว คือ
รับผิดชอบต่อหน้าที่ ๑ มีความสะอาด ๑
ขยันหมั่นเพียร ๑ และ มีความรู้ที่ชำนาญ ๑.
(กวิทัปปณนีติ เวชชาจริยกัณฑ์ คาถาที่ ๒๙๐)
๒๘๙. หมอควรเว้นโทษ ๕ อย่าง
กิลิฏฺฐวตฺถํ โกโธ จ, อติมานญฺจ คมฺมตา;
อนิมนฺติตคมนํ, เอเต ปญฺจ วิวชฺชิยาฯ
คุณหมอควรเว้นโทษ ๕ อย่างเหล่านี้ คือ
การแต่งกายมอซอ ๑ ความโกรธเคือง ๑
การถือตัวเกินไป ๑ การประพฤติหยาบช้า ๑
และ การไปสู่ที่เขาไม่ได้เชื้อเชิญ ๑.
(กวิทัปปณนีติ เวชชาจริยกัณฑ์ คาถาที่ ๒๘๙)
๒๘๗-๘. ลักษณะของอาจารย์หมอ
นานาคนฺถชานนญฺจ, สุทิฏฺฐกมฺมสมฺปทา;
ทกฺขตา หตฺถสีฆตา, ปสาทสูรสตฺติตาฯ
สาภาวิกตงฺขณิก-ญาณสุภาสิตาปิ จ;
อุสฺสาโห ทพฺโพ สพฺพตา, เวชฺชาเจรสฺส ลกฺขณํ;
มีความรู้ตำราหลากหลาย, มีความรับผิดชอบหน้าที่สูง,
ขยันหมั่นเพียร, คล่องแคล่ว, เก่งกล้าสามารถน่าเลื่อมใส,
มีปัญญากล่าวชอบตามสภาวะในขณะนั้น, มีความอุตสาหะ,
มีไหวพริบทุกสถานการณ์ เหล่านี้เป็นลักษณะของหมอ.
(กวิทัปปณนีติ เวชชาจริยกัณฑ์ คาถาที่ ๒๘๗, ๒๘๘ )
๕. โกสมฺพกวตฺถุ (๕)
๖.
ปเร จ น วิชานนฺติ, มยเมตฺถ ยมามเส;
เย จ ตตฺถ วิชานนฺติ, ตโต สมฺมนฺติ เมธคาฯ
ก็ชนเหล่าอื่นไม่รู้สึกว่า พวกเราย่อมยุบยับในท่ามกลางสงฆ์นี้
ส่วนชนเหล่าใดในท่ามกลางสงฆ์นั้น
ย่อมรู้สึก ความหมายมั่นย่อมระงับจากชนเหล่านั้น. (๑:๖)
๗. เวชฺชาจริยกณฺฑ
อายุพฺเพทกตาภฺยาโส, สพฺเพสํ ปิยทสฺสโน;
อริยสีลคุโณเปโต, เอส เวชฺโช วิธียเตฯ
ผู้ใดมีความชำนาญในการรักษาโรค
เป็นที่รักและน่าทัศนาของมหาชนทั้งปวง
ประกอบด้วยคุณคือศีล(มารยาท)อันประเสริฐ
ผู้เช่นนั้น ควรยกย่องตั้งไว้ในตำแหน่งนายแพทย์.
(กวิทัปปณนีติ ๒๘๖, จาณกฺยนีติปาฬิ ๑๐๓)
๒๘๕. เปรียบลูกหลานดุจมือและเท้า
ปุตฺตํ วา ภาตรํ ทุฏฺฐุ, อนุสาเสยฺย โน ชเห;
กินฺนุ เฉชฺชํ กรํ ปาทํ, ลิตฺตํ อสุจินา สิยาฯ
“ควรสั่งสอนบุตรหรือพี่น้องที่ไม่เอาถ่าน
ไม่ควรปล่อยปะละเลยเขาไปตามเวรตามกรรม;
มือและเท้าที่แปดเปื้อนของไม่สะอาด
จำเป็นถึงขนาดต้องตัดทิ้งเลยเชียวหรือ!
(กวิทปฺปณนีติ ๒๘๕)
…
๒๘๔. พ่อเลี้ยงลูกทุกได้เสมอ
พหุปุตฺเต ปิตา เอโก, อวสฺสํ โปเสติ สทา;
พหุปุตฺตา น สกฺโกนฺติ, โปเสตุํ ปิตเรกกํฯ
พ่อคนเดียวเลี้ยงลูกหลายคนได้
แน่นอนและในกาลทุกเมื่อ,
แต่ลูกหลายคนไม่อาจเลี้ยงดู
พ่อเพียงคนเดียวได้.
(กวิทัปปณนีติ ๒๘๔, มหารหนีติ ๑๐๒)
…
๒๘๒-๓. ลูกคือความหวังของพ่อแม่
ปญฺจฏฺฐานานิ สมฺปสฺสํ, ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
ภโต วา โน ภริสฺสติ, กิจฺจํ วา โน กริสฺสติฯ
กุลวํโส จิรํ ติฏฺเฐ, ทายชฺชํ ปฏิปชฺชติ;
อถ วา ปน เปตานํ, ทกฺขินํ อนุปทสฺสติฯ
พ่อแม่ผู้มีปัญญา เล็งเห็นฐานะ
๕ ประการ จึงปรารถนาบุตร
ด้วยหวังว่า บุตรที่เราเลี้ยงมาแล้ว
จักเลี้ยงตอบเรา ๑, จักทำกิจแทนเรา ๑.
วงศ์สกุลจักดำรงอยู่ได้นาน ๑
บุตรจักปกครองทรัพย์มรดก ๑
และเมื่อเราตายไปแล้ว บุตร
จักบำเพ็ญทักษิณาทานให้ ๑.
(กวิทัปปณนีติ ๒๘๒, มหารหนีติ ๑๐๔, ธัมมนีติ ปุตตกถา ๑๗๓, องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๓๙)
๖. ปุตฺตกณฺฑ
๒๘๑. ลูกที่พ่อแม่ไม่ต้องการ
อติชาตมนุชาตํ, ปุตฺตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา;
อวชาตํ น อิจฺฉนฺติ, โย โหติ กุลคนฺธโนฯ
บัณฑิตทั้งหลาย ย่อมปรารถนาอติชาตบุตร
และอนุชาตบุตร ไม่ปรารถนาอวชาตบุตร
ซึ่งเป็นผู้ทำลายตระกูล.
(กวิทัปปณนีติ ๒๘๑, ธัมมนีติ ๕๑, ๑๗๕, มหารหนีติ ๑๐๓, ขุ. อิติ. ๒๕/๒๕๒)
…
