๒๕.ทัพพีฤาห่อนรู้รสแกง

๒๕. ทัพพีฤาห่อนรู้รสแกง

ยาวชีวมฺปิ เจ พาโล, ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;

น โส ธมฺมํ วิชานาติ, ทพฺพิ สูปรสํ ยถาฯ

“ ผิว่าคนพาล เข้าไปนั่งใกล้บัณฑิต 

แม้ตราบชั่วชีวิตไซร์, 

เขาจะรู้แจ้งพระธรรม หามิได้

เหมือนทัพพีไม่รู้จักรสแกง ฉะนั้น.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๒๕, ขุ. ธ. พาลวรรค ๒๕/๑๕, กวิทัปปณนีติ ๒๑๙)

..

๒๔.ผิดที่ราศีหมอง

๒๔. ผิดที่ราศีหมอง

หํโส มชฺเฌ น กากานํ, สีโห คุนฺนํ น โสภเต;

คทฺรภมชฺเฌ ตุรงฺโค, พาลมชฺเฌ จ ปณฺฑิโตฯ

“ นกหงส์อยู่ท่ามกลางฝูงกา ย่อมไม่งาม, 

ราชสีห์อยู่ท่ามกลางฝูงโค ย่อมไม่งาม,

ม้าตุรังคะอยู่ท่ามกลางฝูงลา ย่อมไม่งาม, 

บัณฑิตอยู่ท่ามกลางหมู่คนพาล ย่อมไม่งาม.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๒๔, มหารหนีติ ๔๙, ธัมมนีติ ๓๖๙, กวิทัปปณนีติ ๙๓)

..

๒๓.เพื่อนจริง-ศัตรูแท้

๒๓. เพื่อนจริง-ศัตรูแท้

นตฺถิ วิชฺชาสมํ มิตฺตํ, น จ พฺยาธิสโม ริปุ,

น จ อตฺตสมํ เปมํ, น จ กมฺมสมํ พลํฯ

“เพื่อน-ที่เสมอด้วยวิชา ไม่มี,

ศัตรู-ที่เสมอด้วยความเจ็บป่วย ไม่มี,

รัก-ที่เสมอด้วยรักตนเอง ไม่มี,

กำลัง-ที่เสมอด้วยกำลังแห่งกรรม ไม่มี.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๒๓, มหารหนีติ ๒๔๙, ธัมมนีติ๓๗๑, กวิทัปปณนีติ ๘๙)

..

๒๒.คนกับโคต่างกันอย่างไร?

๒๒. คนกับโคต่างกันอย่างไร?

โภชนํ เมถุนํ นิทฺทา, คเว โปเส จ วิชฺชติ;

วิชฺชา วิเสโส โปสสฺส, ตํหีโน โคสโม ภเวฯ

„การกิน การร่วมสังวาส การนอน

มีอยู่ในโคและมนุษย์เหมือนกัน

แต่วิชาเป็นสิ่งพิเศษสำหรับมนุษย์

มนุษย์ที่ขาดวิชาก็คงเสมอกันกับโค.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๒๒, มหารหนีติ ๑๑๘, ธัมมนีติ ๒๖)

——

๒๑.ฟังอย่างไรให้ได้ความสุข

๒๑. ฟังอย่างไรให้ได้ความสุข?

สุสฺสูสา สุตสมฺปนฺโน, สุตา ปญฺญาย ปวฑฺฒติ,

ปญฺญาย อตฺถํ ชานาติ, ญาโต อตฺโถ สุขาวโหฯ

“เพราะตั้งใจฟัง จึงมีความรู้แน่น, 

เพราะความรู้แน่น ย่อมเจริญด้วยปัญญา,

เพราะมีปัญญา ย่อมรู้อรรถะถูกตัอง, 

อรรถะที่รู้ดีแล้ว เป็นเหตุนำมาซึ่งความสุข.”

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๒๑)

..

๒๐.ขาดปัจจัยก็ไร้รส

๒๐. ขาดปัจจัยก็ไร้รส

น รสํ อโกตมฺพุลํ, อธนสฺสลงฺกตมฺปิ,

อโลนกนฺตุ พฺยญฺชนํ, พฺยากรณํ อสิปฺปสฺสฯ

„พลูไม่ได้ป้ายปูน ย่อมไม่ได้รสชาติ,

คนไร้ทรัพย์ แม้จะแต่งตัวอย่างไร ก็ไม่งาม,

กับข้าวที่ขาดเกลือ ย่อมไม่อร่อย,

คำพูดของคนไร้ความรู้ ย่อมไม่น่าเชื่อถือ.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๒๐)

..

๑๙.มันเป็นเอง

 

๑๙. มันเป็นเอง

กณฺฎกํ คิริ โก ติกฺขติ, โก อญฺชนํ มิคกฺขิกํ,

*อุปฺปลํ ปลฺลเล โก สุคนฺธํ, กุลปุตฺตรูโป โก ปวตฺตติ, 

สามํ ภาโว ฯ

“ใครหนอ เหลา ยอดเขาให้แหลม,

ใครหนอ แต้ม ตาเนื้อทรายให้แวววาว,

ใครหนอ แต่งกลิ่นอุบลในสระน้อยให้หอมกรุ่น,

ใครหนอ มีรูปงามดุจกุลบุตร เป็นไปอยู่,

สิ่งทั้งปวง ย่อมเป็นเอง.“ 

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๑๙)

..

๑๘.พ่อแม่เป็นศัตรูได้อย่างไร?

๑๘. พ่อแม่เป็นศัตรูได้อย่างไร?

มาตา เวรี ปิตา สตฺรุ, เยน พาเล น สิกฺขิตา;

สภามชฺเฌ น โสภนฺติ, หํสมชฺเฌ พโก ยถาฯ

„มารดาเป็นผู้มีเวร บิดาชื่อว่าเป็นศัตรู 

เพราะไม่ยังบุตรธิดาให้ศึกษาแต่เยาว์วัย,

บุตรทั้งหลายย่อมไม่สง่างามในสังคม, 

ดุจนกกระยางอยู่ท่ามกลางฝูงหงส์ ฉะนั้น.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๑๘, กวิทัปปณนีติ ๖๔, จาณักยนีติ ๙)

..

๑๗.รักดีหามจั่วรักชั่วหามเสา

 

๑๗. รักดีหามจั่ว รักชั่วหามเสา

พฺยตฺต ปุตฺร กิมลโส, อพฺยตฺโต ภารหารโก;

พฺยตฺตโก ปูชิโต โลเก, พฺยตฺต ปุตฺร ทิเน ทิเนฯ

“แน่ะบุตรผู้ฉลาด เจ้าจะเกียจคร้านไปทำไม?,

ที่แท้ คนโง่ ต้องแบกหามทำงานหนัก;

คนมีปัญญา ย่อมได้รับการบูชาในโลก,

ลูกรักเอ่ย เจ้าจงศึกษาหาความรู้ทุกๆวันเถิด.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๑๗, ธัมมนีติ ๑๙)

..

๑๖.อย่าปล่อยวัยให้ไร้ค่า

๑๖. อย่าปล่อยวัยให้ไร้ค่า

ปถมํ ปราชเย สิปฺปํ, ทุติยํ ปราชเย ธนํ,

ตติยํ ปราชเย ธมฺมํ, จตุตฺถํ กึ กริสฺสติฯ

„ปฐมวัย ไม่ศึกษาหาความรู้,

วัยที่สอง ไม่ทำงานสะสมทรัพย์,

วัยที่สาม ไม่ทำบุญปฏิบัติธรรม

ปัจฉิมวัย จักทำประโยชน์อะไร?“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๑๖, นรทักขทีปนี ๑๕)

..