๔๗.เป็นกุลบุตรควรรักศักดิ์ศรี

๔๗. เป็นกุลบุตรควรรักศักดิ์ศรี

กุลชาโต กุลปุตฺโต, กุลวํสสุรกฺขิโต;

อตฺตนา ทุกฺขปตฺโตปิ, หีนกมฺมํ น การเยฯ

“กุลบุตร ผู้เกิดในตระกูล,

ผู้อันตระกูลวงศ์รักษาดีแล้ว,

แม้ประสบทุกข์ด้วยตนเอง,

ก็ไม่ควรทำกรรมที่ต่ำทราม.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๗, ธัมมนีติ ๒๓๘, กวิทัปปณีติ ๑๘๒)

..

๔๖.ธรรมชาติของราชสีห์

๔๖. ธรรมชาติของราชสีห์

สีโห นาม ชิฆจฺฉาปิ, ปณฺณาทีนิ น ขาทติ;

สีโห นาม กิโส จาปิ, นาคมํสํ น ขาทติฯ

„ชื่อว่า ราชสีห์ แม้จะหิว 

ย่อมไม่เคี้ยวกินใบไม้เป็นต้น

ชื่อว่า ราชสีห์ถึงแม้จะผอมโซ

ย่อมไม่เคี้ยวกินเนื้อช้าง.

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๖)

..

๔๕. ถึงจะทุกข์ก็อย่าทิ้งธรรม

 

๔๕. ถึงจะทุกข์ก็อย่าทิ้งธรรม

สุกฺโขปิ จนฺทนตรุ น ชหาติ คนฺธํ,

นาโค คโต นรมุเข น ชหาติ ลีฬํ;

ยนฺตาคโต มธุรสํ น ชหาติ อุจฺฉุ,

ทุกฺโขปิ ปณฺฑิตชโน น ชหาติ ธมฺมํฯ

“ไม้จันทน์แม้แห้ง ก็ไม่ทิ้งกลิ่นหอม, 

ช้าง ไปสู่ที่ต่อหน้าชุมชน ย่อมไม่ทิ้งลีฬา,

อ้อย ถึงเข้าหีบยนต์ ย่อมไม่ทิ้งรสหวาน,

บัณฑิตชน แม้จะตกทุกข์ ย่อมไม่ทิ้งธรรม.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๕, ธัมมนีติ ๓๓๗, กวิทัปปณนีติ ๑๔๗)

..

๔๔.คนดีมีน้ำใจ

๔๔. คนดีมีน้ำใจ

ยถาปิ ปนสา ปกฺกา, พหิ กณฺฑกเมว จ;

อนฺโต อมตสมฺปนฺนา, เอวํ สุชนหทยาฯ

“ขนุนสุก ข้างนอกถึงมีหนามขรุขระ,

แต่ข้างในมีรสหวานอร่อยชื่นใจ ฉันใด,

คนดีมีน้ำใจ ก็ย่อมเป็นฉันนั้น.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๔, กวิทัปปณนีติ ๒๒๕)

๔๓.ใจคนชั่วเหมือนมะเดื่อสุก

 

๔๓. ใจคนชั่วเหมือนมะเดื่อสุก

ยถา อุทุมฺพรปกฺกา, พหิรตฺตกเมว จ;

อนฺโต กิมีหิ สมฺปุณฺณา, เอวํ ทุชฺชนหทฺทยาฯ

“มะเดื่อสุก ภายนอกดูมีสีแดงสดใส,

แต่ภายในเต็มด้วยหนอน ฉันใด, 

ใจของทุรชนคนชั่ว ก็ย่อมเป็นฉันนั้น.”

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๓, กวิทัปปณนีติ ๒๑๘, ๒๒๕)

..

๔๒.หัวใจคนดี จ-ภ-ก-ส

๔๒. หัวใจคนดี จ-ภ-ก-ส

จช ทุชฺชนสํสคฺคํ, ภช สาธุสมาคมํ;

กร ปุญฺญมโหรตฺตึ, สร นิจฺจมนิจฺจตํฯ

“จงเลิกคลุกคลีกับคนชั่ว, 

จงคบหาสมาคมกับคนดี,

จงสร้างกุศลตลอดวันและคืน,

จงระลึกถึงความไม่เที่ยงเป็นนิจ.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๒, ธัมมนีติ ๔๑๑, กวิทัปปณนีติ ๑๗๘)

..

๔๑.ควรคบสัตบุรุษโดยแท้

๒. สุชนกัณฑ์ -หมวดคนดี

๔๑. ควรคบสัตบุรุษโดยแท้

สพฺภิเรว สมาเสถ, สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ,

สตํ สทฺธมฺมมญฺญาย, เสยฺโย โหติ น ปาปิโยฯ

“พึงคบหาสัปบุรุษนั่นเทียว, 

พึงสร้างสัมพันธ์ไมตรีกับสัตบุรุษ,

เพราะเมื่อรู้ธรรมของสัตบุรุษแล้ว, 

มีแต่จะดีขึ้น ไม่เลวลงเลย.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๑, กวิทัปปณนีติ ๑๗๗, นรทักขทีปนี ๑๑๙ สํ. ส. ๑๕/๗๙ ขุ. ชา. ๒๘/๓๒๘, ๓๖๓)

..

๔๐.คบคนดีย่อมมีผล

๔๐. คบคนดีย่อมมีผล

ตคฺครญฺจ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;

ปตฺตาปิ สุรภิ วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนาฯ

„คนใดห่อกฤษณาด้วยใบไม้,

แม้ใบไม้ของเขา ย่อมมีกลิ่นหอมฟุ้งไป,

การเข้าไปส่องเสพนักปราชญ์ 

ย่อมเป็นเหมือนอย่างนั้นแล.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๔๐, ธัมมนีติ ๑๔๗, กวิทัปปณนีติ ๗๘ ขุ. อิติ. ๒๕/๒๕๔, ขุ. ชา. ๒๗/๒๑๕๒, ๒๘/๘๖๒)

..

๓๙.ครูอาจารย์เหมือนช่างหม้อ

๓๙. ครูอาจารย์เหมือนช่างหม้อ

น ภิชฺเชตุํ กุมฺภกาโร, โสเภตุํ กุมฺภ ฆฎฺฎติ;

น ขิปิตุํ อปาเยสุ, สิสฺสานํ วุฑฺฒิการณาฯ

“ช่างหม้อมิได้ตีหม้อเพื่อให้แตก, 

แต่ตีหม้อเพื่อให้สวยงาม ฉันใด,

ครูอาจารย์มิได้ตีศิษย์เพื่อให้ตกในอบาย,

แต่ตีเพราะหวังความเจริญแก่ลูกศิษย์ ฉันนั้น.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๓๙, กวิทัปปณนีติ ๙๙)

..

๓๘.คนโลภเรียนเหมือนคนฝัน

๓๘. คนโลภเรียนเหมือนคนฝัน

โย สิสฺโส สิปฺปโลเภน, พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ,

มูโคว สุปินํ ปสฺสํ, กเถตุมฺปิ น อุสฺสเหฯ

„ศิษย์ที่เรียนศิลปะทีละมาก ๆ,

เพราะความโลภในความวิชา;

ย่อมไม่สามารถอธิบาย(สิ่งเรียนมาได้)

เป็นเหมือนคนเป็นใบ้ ที่เห็นความฝัน ฉะนั้น.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๓๘, ธัมมนีติ ๒๗, กวิทัปปณนีติ ๙๘)

..

๓๗.ไม่ควรดูถูกกัน

๓๗. ไม่ควรดูถูกกัน

หีนปุตฺโต ราชามจฺโจ, พาลปุตฺโต จ ปณฺฑิโต;

อธนสฺส ธนํพหุ, ปุริสานํ น มญฺญถฯ

“ลูกคนต่ำศักดิ์ อาจได้เป็นราชอำมาตย์,

ลูกของคนโง่ อาจได้เป็นบัณฑิต,

ลูกคนจน อาจกลายเป็นเศรษฐี,

เพราะฉะนั้น จึงไม่ควรดูถูกคนเหล่านั้น.“

(โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๓๗, ธัมมนีติ ๒๓๕, กวิทัปปณนีติ ๙๗)

..