๕๘.คับที่อยู่ได้คับใจอยู่ยาก

๕๘. คับที่อยู่ได้คับใจอยู่ยาก

ทุกฺโข นิวาโส สมฺพาเธ, ฐาเน อสุจิสงฺกเต;

ตโต อริมฺหิ อปฺปิเย, ตโตปิ อกตญฺญุนาฯ

“การอยู่ในที่คับแคบ สกปรกรกรุงรัง ก็เป็นทุกข์,

อยู่ใกล้ศัตรู ไม่ชอบหน้ากัน เป็นทุกข์กว่านั้น,

ส่วนการอยู่กับคนอกตัญญู เป็นทุกข์กว่านั้นอีก.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๘, มหารหนีติ ๗๔, กวิทัปปณีติ ๑๙๑)

..

๕๗.ฆ่าโกรธได้ย่อมไม่เศร้าโศก

๕๗. ฆ่าโกรธได้ย่อมไม่เศร้าโศก

โกธํ วิหิตฺวาน กทาจิ น โสเจ,

มกฺขปฺปหานํ อิสโย อวณฺณยุํ;

สพฺเพส ผารุสวจํ ขเมถ,

เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโตฯ

“บุคคลฆ่าความโกรธได้แล้ว จึงจะไม่เศร้าโศกในกาลไหน ๆ,

ฤาษีทั้งหลายย่อมสรรเสริญการละความลบหลู่,

บุคคลควรอดทนคำหยาบของชนทั้งปวง,

สัตบุรุษทั้งหลายกล่าวความอดทนนี้ว่าสูงสุด.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๗, กวิทัปปณีติ ๑๙๐, ขุ. ชา. ๒๗/๒๔๕๘)

..

๕๖.ช้าเป็นงานนานเป็นดี

๕๖. ช้าเป็นงานนานเป็นดี

มา จ เวเคน กิจฺจานิ, กโรสิ การาเปสิ วา,

สหสา การิตํ กมฺมํ, มนฺโท ปจฺฉานุตปฺปติฯ

„ก็บุคคลอย่าทำการงานเอง 

หรือใช้ผู้อื่นทำโดยผลุนผลัน,

การงานที่ทำแล้วอย่างหุนหัน 

คนโง่ย่อมเดือดร้อนในภายหลัง“.

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๖, กวิทัปปณีติ ๑๘๙, ขุ. ชา. ๒๗/๒๔๔๒)

..

๕๕.สุนัขเห็นกันคนพาลเห็นคนดี

๕๕. สุนัขเห็นกันคนพาลเห็นคนดี

สุนโข สุนขํ ทิสฺวา, ทนฺตํ ทสฺเสติ หึสิตุํ,

ทุชฺชโน สุชนํ ทิสฺวา, โรสยํ หึสมิจฺฉติฯ 

„สุนัขเห็นสุนัข ย่อมแสยะฟันเพื่อจะกัดกัน 

คนพาลเห็นคนดี ย่อมอาฆาต อยากรังแก“.

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๕, ธัมมนีติ ๑๓๗, กวิทัปปณีติ ๑๘๘)

..

๕๔.พี่งคนตามเหตุการณ์

๕๔. พี่งคนตามเหตุการณ์

สงฺคาเม สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกูตูหลํ;

ปิยญฺจ อนฺนปาเนสุ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตํฯ

“ยามมีสงคราม ต้องการคนกล้า,

ยามปรึกษา ต้องการคนหนักแน่น,

ยามมีข้าวและน้ำ ต้องการคนที่รัก,

ยามคดีเกิดขึ้น ต้องการคนมีปัญญา.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๔, สูรัสสตีนีติ ๓๕, กวิทัปปณีติ ๒๗)

..

๕๓.พ่อแม่ดีเป็นศรีแก่ลูกหลาน

๕๓. พ่อแม่ดีเป็นศรีแก่ลูกหลาน

มาตา เสฎฺฐสฺส สุภาสา, ปิตา เสฎฺฐสฺส สุกฺริยา;

อุโภ มาตา ปิตา เสฎฺฐา, สุภาสา จ สุกีริยาฯ

“ ลูกมีแม่ที่ประเสริฐ จึงพูดจาดี, 

ลูกมีพ่อที่ประเสริฐ จึงมีกิริยางาม,

แม่และพ่อทั้งสองเป็นคนประเสริฐ, 

ลูกย่อมจะพูดจาดีและมีกิริยางาม.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๓, ธัมมนีติ ๒๕๐, กวิทัปปณีติ ๑๘๗)

..

๕๒.พ่อแม่นั้นสำคัญไฉน?

 

๕๒. พ่อแม่นั้นสำคัญไฉน?

มาตาหีนสฺส ทุพฺภาสา, ปิตาหีนสฺส ทุกฺริยา;

อุโภ มาตา ปิตา หีนา, ทุพฺภาสา จ ทุกีริยาฯ

„บุตรที่มีแม่ต่ำช้า จึงพูดจาไม่ดี,

บุตรที่มีพ่อต่ำช้า จึงมีกิริยาทราม;

ถ้าพ่อแลแม่ทั้งสองเป็นคนต่ำช้า,

บุตรย่อมจะพูดทรามและกระทำชั่ว“.

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๒, ธัมมนีติ ๒๔๙, กวิทัปปณีติ ๑๘๖)

..

๕๑.คนดีกับคนชั่วชอบต่างกัน

๕๑. คนดีกับคนชั่วชอบต่างกัน

ภมรา ปุปฺผมิจฺฉนฺติ, คุณมิจฺฉนฺติ สุชนา;

มกฺขิกา ปูติมิจฺฉนฺติ, โทสมิจฺฉนฺติ ทุชฺชนาฯ

“หมู่ภมรชอบดอกไม้, 

เหล่าคนดีชอบคุณธรรม,

แมลงวันชอบของบูดเน่า, 

พวกคนชั่วชอบสิ่งที่มีโทษ.“

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๑, ธัมมนีติ ๓๔๒, กวิทัปปณีติ ๑๘๕)

..

๕๐.ร่มเงาแห่งความสุข

๕๐. ร่มเงาแห่งความสุข

สุขา รุกฺขสฺส ฉายาว, ตโต ญาติมาตาปิตุ,

ตโต อาจริโย รญฺโญ, ตโต พุทฺธสฺสเนกธาฯ

“ร่มเงาแห่งต้นไม้ เป็นสุขนั่นเทียว,

ร่มเงาแห่งญาติ แห่งมารดาแลบิดาเป็นสุขกว่านั้น

ร่มเงาแห่งอาจารย์ แห่งพระราชา เป็นสุขกว่านั้น

ร่มเงาแห่งพระพุทธเจ้าเป็นสุขกว่านั้นมากมาย.”

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๐, ธัมมนีติ ๑๑, กวิทัปปณีติ ๑๘๔)

..

๔๙.คำสัตบุรุษไม่เคยผันแปร

 ๔๙. คำสัตบุรุษไม่เคยผันแปร

อุเทยฺย ภาณุ ปจฺฉิเม, เมรุราชา นเมยฺยปิ,

สีตลา นรกคฺคิปิ, ปพฺพตคฺเค จ อุปฺปลํ,

วิกเส น วิปรีตํ, สาธุวากฺยํ กุทาจนํฯ

“พระอาทิตย์ พึงขึ้นทางตะวันตก,

แม้เขาสุเมรุ พึงน้อมลงมา,

แม้ไฟในนรก พึงดับเย็น,

และดอกบัว พึงบานบนยอดเขา,

คำของสัตบุรุษ ย่อมไม่ผันแปร ในกาลไหน ๆ”

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๙, กวิทัปปณีติ ๑๘๓)

..

๔๘.คำสุภาษิตเย็นกว่าจันทน์

๔๘. คำสุภาษิตเย็นกว่าจันทน์

จนฺทนํ สีตลํ โลเก, ตโต จนฺทํว สีตลํ,

จนฺทจนฺทนสีตมฺหา, สาธุวากฺยํ สุภาสิตํฯ

„ไม้จันทน์ เป็นของเย็นในโลก

พระจันทร์ มีความเย็นยิ่งกว่านั้น

ส่วนคำสุภาษิตที่กล่าวดีแล้ว

เย็นกว่าพระจันทร์และไม้จันทน์.

(โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๘, มหารหนีติ ๙, ธัมมนีติ ๖๘, กวิทัปปณีติ ๔๓)

..